Өнгөрсөн есдүгээр сарын дундуур УИХ Үндсэн хуульд нэмэлт,  өөрчлөлт оруулах төслийн хоёрдугаар хэлэлцүүлгийг дуусгаж, Ард нийтийн санал асуулга явуулах тогтоол баталсан. Энэ тогтоолд  Ерөнхийлөгч Х.Баттулга хориг тавьсныг УИХ өнгөрсөн баасан гарагт /2019.10.04/ хүлээж авсан. Цаашид яах вэ гэдэг дээр хоёр хувилбар яригдаж буй. Энэ асуудлаар УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогттой ярилцлаа. 

-Үндсэн хуулийн нэмэлт,  өөрчлөлтийн асуудал цаашид хэрхэхээр болов. Зөвшилцлийн ажлын хэсэг хуралдсан уу. Ямар байдлаар зөвшилцөж,  шийдэлд хүрэх вэ?

-УИХ-ын даргын захирамжаар Зөвшилцлийн ажлын хэсэг өнгөрсөн баасан гарагт байгуулагдсан. МАН-аас таван гишүүн, АН-аас гурван гишүүн, Ерөнхийлөгчийн талаас тамгын газрын дарга З.Энхболд, “Шинэ” намын дарга Ж.Батзандан нарын арван хүний бүрэлдэхүүнтэй. Манай намын бүлэг Ерөнхийлөгчийн хориг хүлээж авсантай холбоотойгоор зөвшилцөх нь зүйтэй юм байна гэсэн шийдвэр гаргасан. Түүнээс хойш гурван ч удаа хуралдлаа. Өчигдөр бас хуралдлаа. АН-ын зөвлөлийн саналыг ,ШИНЭ намын Ж.Батзандан гишүүний саналыг, Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга З.Энхболдын байр суурийг бид сонссон. Ерөнхийдөө гаргалгаанууд ярьж байна.

-Ямар гаргалгаанууд. Тухайлбал,  Ерөнхийлөгчийн зүгээс ямар шаардлага тавьсан бэ?

-Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээж авсантай холбогдуулаад 73-р тогтоолд өөрчлөлт оруулах, мөн Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын даргын хэлж байгаагаар Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуулийг өөрчлөөд,  хоёр хуулийн зөрчлийг алга болгоё гэсэн санаа хэлж байна. Хэдийгээр  Их хурал Үндсэн хуулийн нэмэлт,  өөрчлөлтийг хэлэлцэхдээ хууль зөрчөөгүй ч гэсэн Үндсэн хуульд нэмэлт,  өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуульд заасан заалтын зөрчлийг арилгуулая гэсэн саналыг З.Энхболд дарга хэлсэн.

-Тэгэхээр хуулийн зөрчлийг арилгаад ард нийтийн санал асуулга явуулах боломжтой болсон гэсэн үг үү?

-Бид 73-р тогтоолоо өөрчлөөд ард нийтийн санал асуулгаараа Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөө хэлэлцээд явах боломж байгаа. Нөгөө талаасаа хоригийг хүлээж авсантай холбоотойгоор гуравдугаар хэлэлцүүлгийг УИХ дээр хийгээд явах бас нэг боломж байгаа. Аль алинд нь тодорхой анхаарах зүйлүүд байна.

-АН-ын зүгээс гурван санал тавиад байгаа. Хэрвээ саналыг нь хүлээж авахгүй бол үндсэн хуулийн нэмэлт,  өөрчлөлтийг дэмжихгүй, гацаасаар байна гэдгээ мэдэгдсэн. Энэ асуудлыг зөвшилцөв үү?

-АН-ын зөвлөлөөс гурван санал тавиад байгаа. Ерөнхийлөгчийг ард түмнээс биш парламентаас томилдог болох, сонгуулийн холимог тогтолцоо буюу намын жагсаалтаар сонгодог тогтолцоог оруулж ирэх.  Мөн Ерөнхий сайд нь дангаараа парламентаа бүрдүүлдэг байх заалтыг үндсэн хуульд оруулах санал гаргасан. Ингэсэн тохиолдолд Үндсэн хуулийн зөвшилцлийн ажилд оролцож, цаашид дэмжиж ажиллана гэсэн санаагаа хэлсэн. Үгүй гэвэл цаашид ард нийтийн санал асуулга болон гуравдугаар хэлэлцүүлгээр хэлэлцэхийн аль алиныг дэмжихгүй гэж байна. Эдгээр саналыг оруулах гээд үзвэл манай намын бүлэг дээр ч, ард нийтийн дунд ч тэр дэмжлэг авах магадлал бага байна. Тэгэхээр үндсэндээ энэ асуудал төвөгтэй байдалд байна.

-Гуравдугаар хэлэлцүүлгийг хийх тохиолдолд хугацаа нь хэзээ байх вэ. Үндсэн хуульд нэмэлт,  өөрчлөлт оруулах асуудлын тасралтгүй журмаар хэлэлцэнэ гэсэн журамтай. Тэгэхээр одоо хэлэлцээд эхэлсэн төсвийн асуудлыг хойш нь тавина гэсэн үг үү?

-Гуравдугаар хэлэлцүүлэг эхэлсэн тохиолдолд хоёрдугаар хэлэлцүүлгийг задалж, Зөвшилцлийн үр дүнд АН, Ерөнхийлөгчийн зүгээс тавьж байгаа саналыг оруулах уу үгүй юу гэдгийг  манай нам хэлэлцэнэ. Гуравдугаар хэлэлцүүлэг рүү орвол хэлэлцүүлэг дуустал өөр асуудал хэлэлцэхгүй хойшлуулна. Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээж авснаас хойш Үндсэн хуулийн нэмэлт,  өөрчлөлтийг тасралтгүй хэлэлцэх зарчим буцаад үйлчлээд эхэлсэн гэсэн үг. Тэгэхээр гуравдугаар хэлэлцүүлэг хэлэлцээд эхэлбэл завсарлага хооронд ажлын 7-10 хоног гарна. Энэ завсарлагаанаар хугацаатай асуудал хэлэлцэж болно гэдэг. Төсөв хэлэлцэхэд хугацаатай байдаг. 11-р сарын 15-ны дотор батлах ёстой. Тиймээс төсвийг тэр хооронд хэлэлцэж болно гэж үзэж байгаа.

-Таны хувьд дээрх хоёр хувилбараас алийг нь  боломжтой гэж үзэж байна вэ?

-Үндсэн хуулинд 24 зүйлтэй,  53 заалттай нэмэлт өөрчлөлтийн төсөл өргөн барьсан. УИХ хэлэлцээд үндсэндээ 57 гишүүний босго давуулаад,  35 заалт үлдчихээд байгаа. Үүнийг сүүлийн 20-иод жил гурван парламент дамжиж байж, үе үеийн парламентчид, улс төрийн намууд, улс төрчид, ард нийтийн санал бодлыг сонсч байж тусгасан учраас одоо хүрсэн түвшиндээ батлагдчихаасай гэж бодож байна. Хэдийгээр 100 хувь бүх асуудлаа шийдэж чадаагүй ч гэсэн 70-80 хувь шийдэж чадсан учраас энэ төсөл батлагдчихаасай. Гэхдээ ард түмнээсээ асууя. Ард түмэн өөрсдөө дэмжээд явбал хүчин төгөлдөр болоод цаашаа явна. Дэмжихгүй бол хуучин үндсэн хуулиараа явна. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй, бүлээн усаар угаавал хиргүй гэж ярьдаг. Нэгэнт хүрсэн энэ түвшингээ ард түмнээсээ асуугаад зөв буруугаа шүүлгэчихье гэсэн бодолтой байгаа.