Н.Энхбаяр: 2009 оны сонгууль хуйвалдааны шинжтэй болж Монгол Улсад ашиггүй гэрээг хийсэн

Оюу толгойн асуудлаарх нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсгол өчигдөр хоёр дахь өдрөө үргэлжилсэн юм.

Сонсголоор хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ байгуулагдах үеийн санхүүжилт, үр дагаврын асуудлаар шинжээчийн дүгнэлт, хянан шалгагч нарын тайланг сонсож, гэрчүүдээс тайлбар авлаа.

Өчигдрийн сонсголд нийт 109 гэрч дуудагдсаны 104-т мэдэгдэх хуудас хүргүүлжээ. Мэдэгдэх хуудас хүлээн авсан 104 гэрчийн 20 нь сонсголд оролцох боломжгүй талаар хүсэлт ирүүлсэн байлаа.

2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ хэрхэн байгуулагдсан талаар болон энэхүү гэрээнд хувь нийлүүлэгчдийн зээлийн хүү хэрхэн яаж туссан мөн 2011 онд хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулан хэрхэн яаж тодотгосон болон зээлийн хүү хэрхэн туссан талаар хянан шалгах шинжээч дүгнэлтээ  танилцуулсан юм. 

Шинжээчийн дүгнэлт: Гэрээний төслийг боловсруулахдаа ил тод явуулна гэсэн ч хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг байгуулахдаа нууцад авчээ

Хамгийн анх хөрөнгө оруулалтын гэрээ 2007 оны долдугаар сарын 9-нд Засгийн газраас УИХ-д өргөн барьсан. 2008 оны арванхоёрдугаар сарын 4-нд УИХ-аас үндсэн зарчим удирдамж баталснаар энэхүү гэрээг дахин Засгийн газар руу буцсан. Үүнээс гурван сарын дараа Засгийн газраас дахин боловсруулаад УИХ-д гуравдугаар сарын 4-нд өргөн барьсан. Дөрвөн сарын дараа УИХ-ын  57-р тогтоол гарч, дахин сайжруулах эрх олгож дахин буцсан. Засгийн газраас 57-р тогтоолтой холбогдуулж дахин 2009 оны аравдугаар сарын 6-нд хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулсан юм. 2006 онд Сангийн сайд болон Уул уурхайн сайд нарын хамтарсан тушаалаар  ажлын хэсэг байгуулагдсан. Энэхүү ажлын хэсгийг тухайн үед Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ч.Хүрэлбаатар ахалж байсан.

Энэхүү гэрээ боловсруулах ажлын хэсэг ажиллаж байх явцад 2007 оны долдугаар сарын 6-ны 27-р тогтоолоор Оюу Толгой бүлэг ордыг стратегийн ач холбогдолтой бүлэг орд гэж үзэн энэхүү тогтоолыг гаргасан. Засгийн газраас энэхүү гэрээний төслийг боловсруулаад 2007 оны тавдугаар сарын 15-ны өдөр ҮАБЗ-д танилцуулсан. Дараа нь 2007 оны долдугаар сарын 3-ны өдөр ҮАБЗ өөрийнхөө өгсөн зөвлөмжийг хэрхэн яаж бэлдсэн талаар дахин хэлэлцсэн. Ингээд тус өдрийн тэмдэглэлээр Засгийн газар, УИХ-д тодорхой чиглэлүүд өгсөн. Чиглэл гарснаас хойш зургаан хоногийн дараа Засгийн газраас УИХ-д Оюу Толгой бүлэг ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг хэлэлцүүүлэхээр УИХ-д өргөн барьсан.  Анхны гэрээний төсөлд Монголын Засгийн газар шууд Оюу Толгой бүлэг ордыг түшиглэн байгуулсан ААН-ийн 34 хувийг шууд эзэмшинэ. Гэхдээ 34 хувьдаа таарах хөрөнгө оруулалтыг гүйцэтгээгүй тохиолдолд Айвенхоу Майнз Оюу Толгой Лимитед төлбөрийг гүйцэтгэж, зээл хэлбэрээр ногдол ашгаас эргүүлэн төлүүлэхээр тусгасан. Хувь нийлүүлэгчдийн зээлийн хүүний хувийг тухайн үед lIBOR + 3.3 хувь буюу 8.8 хувь гэж заасан.  Анхны хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэмжээ 2.7 тэрбум ам.доллар байсан.

Анхны хөрөнгө оруулалтын гэрээний төсөл

Анхны гэрээг Засгийн газраас УИХ-д өргөн барьснаас хойш УИХ ямар арга хэмжээ авсан талаар танилцуулъя.  УИХ-ын 24-р тогтоолоор Эдийн засгийн байнгын хороон дээр ажлын хэсэг байгуулагдсан. Мөн 2008 оны гуравдугаар сарын 14-ний өдөр УИХ-ын зарим гишүүд Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл өргөн барьсан. Нийт 19 УИХ-ын гишүүн 5.5 зүйлд стратегийн ач холбогдол бүхий орд газарт түшиглэн байгуулсан ААН-ийн 51 хувиас доошгүй хувийг эзэмших зохицуулалтыг тусгах энэхүү хуулийн төслийг өргөн барьсан.

Сарын дараа УИХ-ын дөрвөн гишүүн АМтХ-д нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг өргөн барьсан. Энэхүү өөрчлөлтөөр бүтээгдэхүүн хуваах зарчмыг тусгах шаардлагатай гэсэн байдлаар холбогдох хуулийн төслийг өргөн барьсан. УИХ 2008 оны сонгууль болсны дараа аравдугаар сарын 9-нд УИХ-ын даргын 103-р захирамжаар дээрх хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх мөн Оюу Толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг дахин хэлэлцэх ажлын хэсгийг байгуулсан. Ингээд 2008 оны арванхоёрдугаар сарын 4-ний өдөр УИХ-аар хэлэлцүүлсэн байдаг. Мөн энэхүү өдөр 40-р тогтоолыг гаргасан. Энэхүү 40-р тогтоолоор өмнөх АМтХ-д өөрчлөлт оруулахаар өргөн барьсан хуулийн төслүүдийг буцаах шийдвэр гарсан.

УИХ-ын 40-р тогтоолын хэрэгжилт: Хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулах мөн төслийг боловсруулахдаа 34 хувийг шууд эзэмшинэ, хөрөнгө оруулагчид зээл олгоно гэх хувилбарыг сонгож байжээ. Мөн 34 хувьд таарах хөрөнгө оруулалтыг оруулаагүй тохиолдолд зээлээр өөрт ноогдох ашгаар эргүүлэн төлнө гэж тусгасан. Олон улсын нэр хүнд бүхий зөвлөх үйлчилгээ авах гэдэг дээр Goldman Sachs, Lovells гэх компаниудыг сонгож 250 мянган долларыг төлж зөвлөх үйлчилгээ авсан ч зөвлөмжийг дагаагүй байна. Хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг  боловсруулах болон хэлэлцээр хийх ажлыг ил тод явуулна гэсэн боловч хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг байгуулахдаа нууцад авсан.

Эдийн засгийн байнгын хорооны  санал дүгнэлт гаргах ажлын хэсэг:

Засгийн газраас Оюу Толгой ордыг ашиглах, хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг УИХ-ын чуулганаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах, байнгын хорооны санал дүгнэлтийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг байсан. Энэхүү ажлын хэсгийн ахлагчаар УИХ-ын Г.Занданшатар ахалж байсан. Ажлын хэсэг санал дүгнэлтээ боловсруулаад байнгын хороогоор хэлэлцүүлсэн. Тус ажлын хэсгийн дүгнэлтээр,

1. Монгол Улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хууль тогтоомжид нийцүүлэн гэрээний төслийг боловсруулаагүй

2. Монголын талын эзэмшлийн 34 хувь ногдох хөрөнгө оруулалтыг өндөр хүүтэй зээлээр бүрлүүлж ногдол ашгаас тооцож байгаа нь эдийн засгийн үр ашиг багатай

3. Эдийн засгийн үндэслэл нь тодорхойгүй, эрх бүхий байгууллагаар үнэлгээ, дүгнэлт гаргаагүй нь Монголын талын эзэмшлийн 34 хувьд ногдох хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тодорхойлох боломжгүй

4. Цаашид нэмэлт нөөц илрэх бүрт түүнтэй холбогдуулан гэрээнд нэмэлт тодотгол хийх

5. Үйлдвэрийн ашиглалтад оруулах хугацаа болон хөрөнгө оруулалтын хуваарь зөрчигдсөн тохиолдолд гэрээг цуцлах хүртэл арга хэмжээг авах

6. Нөөц баялгаа үнэлж, урьдчилан худалдах, стратегийн орд газрыг хөрөнгө оруулагчтай хамтран ашиглахад алтан хувьцаа эзэмших эрх зүйн орчин бий болгох

7. Гэрээний төсөлд АМтХ 30.1 заасан баримт бичгийг бүрэн бүрдүүлж хавсаргасан байх, 30.2 шаардлагыг хангасан эсэхийг хянах, эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр геологийн хайгуулын ажлын тайланг хэлэлцүүлэн нөөцийг бүртгүүлэх санал гаргасан байна.

УИХ-ын 57-р тогтоол

1. Төрийн эзэмшлийн доод хэмжээг 34 хувиар тогтоох

2. ХөОГ байгуулахыг Засгийн газарт даалгав

3. Төрийн эзэмшлийн хувьцааны хэмжээг 50 хувиас доошгүй хувьд хүргэж нэмэгдүүлэх

4. Тогтоолд хяналт тавих үүргийг ЭЗБХ-нд даалгав.

Гэрээ буцаагдахаас өмнө нэг хоногийн өмнө хуралдаж зөвлөмж гаргасан. ҮАБЗ-өөс хянан шалгах түр хороонд баримт бичиг огт ирүүлээгүй байна.

Анх 2007 онд Засгийн газраас өргөн барьсан анхны гэрээний төслөөр lIBOR 3.3 бюу 8.8 хувь байсан. 2009 оны аравдугаао сард хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ байгуулахад USCPI 9.9 буюу 9.9 дээр тогтворжуулсан хүүг тооцсон. 2011 онд байгуулагдсан нэмэлт өөрчлөлт оруулж дахин тодотгосон гэрээгээр lIBOR 6.5 хувь буюу 6.8 болсон. Гэрээний дагуу санхүүжүүлсэн дүнгийн үлдэгдэл болон хуримтлагдсан хүүгийн нийт дүнгээс улирал тутам хүү тооцож байжээ.

Н.ЭНХБАЯР “2009 оны сонгууль хуйвалдааны шинжтэй болж Монгол Улсад ашиггүй гэрээг баталсан”

Хянан шалгах түр хорооны дарга, УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал  "Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр болон УИХ-ын гишүүн асан Д.Лүндээжанцан, УИХ-ын дарга асан Д.Дэмбэрэл нарт хандсан асуулт байна. Анхны гэрээний талаар шинжээчийн дүгнэлтийг сонслоо. Тухайн үед ямар зарчим баримталж, ямар шаардлагууд тавьж байсан бэ. Ялангуяа зээлийн хүүтэй холбоотой асуудлуудыг хэрхэн хэлэлцэж, ямар чиглэл өгч байв? 2009 оны аравдугаар сарын 6-нд хөрөнгө оруулалтын гэрээ батлагдсан. Үүнээс нэг өдрийн өмнө, аравдугаар сарын 5-нд ҮАБЗ хуралдсан байдаг. Тухайн өдрийн хурлын тэмдэглэл болон гаргасан зөвлөмжтэй холбоотой баримтыг бид хүссэн боловч Хянан шалгах түр хорооны жагсаалтад багтаагүй. Иймд тухайн үед юу яригдсан талаар тэр үеийн ҮАБЗ-ийн гишүүдээс тодруулмаар байна. Хоёрдугаарт, бид ихэвчлэн Хөрөнгө оруулалтын гэрээний талаар ярьдаг. Гэвч өнөөдөр хөндөгдөж буй зээлийн хүү, засаглал зэрэг олон асуудал нь Хөрөнгө оруулалтын гэрээнээс бус, тухайн өдөр хамт батлагдсан Хувь нийлүүлэгчийн гэрээгээр зохицуулагдаж байна. Тэгэхээр тухайн үед Хувь нийлүүлэгчийн гэрээний талаар хэрхэн хэлэлцэж, ямар түвшинд авч үзэж байсан бэ?" гэж асуулаа.

Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр "Миний хувьд Оюутолгойн гэрээ байгуулагдахаас өмнөх үеийн үйл явцыг, ялангуяа 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнөх нөхцөл байдлыг сайн мэднэ. Учир нь тэр үед би Ерөнхийлөгчөөр сонгогдон, ҮАБЗ-ийг тэргүүлж ажиллаж байсан. Бид энэ асуудлыг ҮАБЗ дээр хэд хэдэн удаа хэлэлцэж, нухацтай хандаж, Монгол Улсын эрх ашгийг нэн тэргүүнд тавих хатуу байр суурийг баримталж байсан. Тодруулбал, Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр орших стратегийн ач холбогдолтой том орд учраас Үндсэн хуулийн зарчмын дагуу Монголын тал 51 хувийг үнэ төлбөргүй, ямар нэгэн өр зээлгүйгээр эзэмших санал дэвшүүлсэн.

Харин “Рио Тинто”-гийн тал үүнд санал нийлэхгүй, “бид ордыг өөрсдөө олсон тул 51 хувийг шууд өгөх боломжгүй” гэсэн байр суурийг илэрхийлж байсан. Ийм нөхцөлд бид уян хатан хандаж, олон улсын жишигт тулгуурлан, цаашдын хэлэлцээрийн үр дүнгээр Монгол Улс дийлэнх хувийг эзэмших боломж нээгдэнэ гэдгийг хэлж байсан. Энэ байр суурийг би ҮАБЗ-ийн хуралдаанаар төдийгүй гадуур холбогдох талуудтай уулзах үеэр ч удаа дараа онцолж байсан. Ингэснээр төр засгийн бодлого тодорхой болж, “Монгол Улс ирээдүйд 51 хувиас доошгүй хэмжээг эзэмших чиглэл баримталж байна” гэсэн ойлголт талуудын хооронд бүрэлдсэн байсан.

Гэтэл 2009 онд болсон хуйвалдааны шинжтэй сонгуулийн дараа миний баримталж байсан энэ байр суурь, тавьж байсан шаардлагуудыг эсрэгээр нь эргүүлсэн буюу Монгол Улсад ашиггүй гэрээг хийсэн" гэх хариултыг өглөө.

УИХ-ын дарга асан Д.Лүндээжанцан "Оюутолгойн гэрээ байгуулагдаад монголын хөгжил суга үсрээд л гараад ирнэ гэсэн романтик мөрөөдөлтэй л байсан. Хоногт 10 тэрбумын зээлийн хүү төлж байна гэхээр цус харвачих гээд байна. Тухайн үед өдөрт нэг цэцэрлэгийн мөнгө орж ирнэ гэсэн танилцуулга хийж байсан. Сая шинжээчийн дүгнэлтийг сонсоод тухайн үеийн зүйлсийг нэлээд сэргээн саналаа.  2010 онд би дурсамжийн ном бичсэн. Тэр номд сэтгэл зовоож, чөмөг дундалж байж шийдсэн асуудал бол яах аргагүй энэ гэрээ байсан гэж бичжээ, би.2008 онд эдийн засгийн хямрал тулчихсан, ганц Эрдэнэттэй, хоёр гурван саалийн үнээтэй байхгүй бол болохгүй нь гээд энэ асуудалд бүгд анхаарч, оролцсон.

Тэр үед парламентын засаглалын дархлаа харагдсан гэж би боддог. Ганц хүн биш олон талаас нь яриул дархлаанд хэрэгтэй гээд бүгд хэлэлцсэн.Хэлэлцэж, хэлэлцэж Монголын төр 34 хувийг авах хувилбарыг сонгосон тохиолдолд Монголын төрд ногдох өгөөж нь 74 хувь, нэрлэсэн үнээр 53 хувь. Харин 34 хувь эзэмшихгүй хувилбарыг сонгох буюу бүтээгдэхүүн хуваах тохиолдолд Засгийн газарт ногдох өгөөж нь тэр үеийн үнэ цэнээр 66 хувь, нэрлэсэн үнэ нь 41 хувь гэсэн зүйлийг бидэнд танилцуулж байсан. Ажлын хэсэг гэхээр С.Баярцогт сайд зэрэг хүмүүс гэсэн үг. Миний сэтгэлийг хамгийн их эмзэглүүлж байгаа асуудал бол тэр үед хоёр орчим тэрбум ам.доллар гэж байсан зардал одоо бараг 20 орчим тэрбумд хүрсэн гэв үү, тэгж сонслоо. Энэ бүр арай хэтэрхий" хэмээн ярилаа.

УИХ-ын дарга асан Д.Дэмбэрэл "Хувь нийлүүлэгчийн гэрээ гэж жижиг төсөл дагаж явж байсан. Үүнийг Засгийн газрын түвшинд хуулиар хүлээсэн үүргийнхээ дагуу хэлэлцэх нь зүйтэй гэдэг зарчмыг барьсан. Засгийн газрын шийдэх асуудлыг УИХ шүүрч авах нь буруу, та нар энэ гэрээг өөрсдийн түвшинд авч үз гэдэг чиглэл ч өгөгдсөн. Үндэсний аюулгүй байдлын 10 дугаар сарын 5-ны хуралдаанд Сангийн сайд С.Баярцогт асуудал оруулсан, үүнийг би тодорхой санаж байна. Энэ өдөр Ерөнхийлөгч нар солигдсон. Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчөөр сонгогдоод анх удаа авч хэлэлцсэн Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн шийдвэр энэ. Энэ шийдвэрээр ганцхан л зүйлийг тогтоож өгсөн. Энэ нь Монголын Засгийн газар "Айвенхоу Майнз" компанитай хийсэн гэрээнд гарын үсэг зурах нь зүйтэй гэж хэлсэн. Энэ бол УИХ-ын Засгийн газарт гэрээ байгуулах чиглэл өгснөөс хоёр сар гаруйн хугацааны дараа гарсан шийдвэр. Энэ хугацаанд Засгийн газар УИХ-аас өгсөн чиглэлийг бүрэн тусгасан гэрээг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд оруулж байна гэж С.Баярцогт танилцуулж байсан. Гэтэл тэр гэрээнд гарын үсэг зурах чиглэлийг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс авсны дараа гэрээнүүдийг хараад байхад УИХ болон Монгол Улсын хуулийн нэлээд зүйл, заалтыг үл хэрэгссэн гэрээ хийгдсэн байна, үүнийг залуу гишүүд шалгах хэрэгтэй шүү" гэсэн юм.